10 Genius Ideas

Λένε πως οι ενοχές είναι για τη μαμά ότι τα σταφύλια για το κρασί. Γιατί οι μαμάδες έχουν τόσες ενοχές; Αφού το πιο σημαντικό τους μέλημα για ότι κάνουν είναι πάντα το καλό των παιδιών τους, τι γίνεται και οι ίδιες νιώθουν συχνά ανεπαρκείς και ότι δεν κάνουν τίποτα σωστά; Η Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου (PsyD, MSc , Συμβουλευτικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια) μας δίνει τις απαντήσεις.

Είναι συχνό φαινόμενο μια μαμά να αισθάνεται ενοχές;

Πολύ σπάνια θα συναντήσω κάποια μητέρα που αρνείται ότι νοιώθει ενοχές για τον τρόπο που μεγάλωσε τα παιδιά της. Για τους περισσότερους γονείς, ένα μέτριο επίπεδο ενοχής είναι στην ουσία σημάδι αγάπης, στενού δεσμού και αφοσίωσης ότι κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να μεγαλώσουν υγιή παιδιά. Όπως σε όλα τα πράγματα, το πάρα πολύ ή το πολύ λίγο μπορεί να δημιουργήσει ένα σοβαρό πρόβλημα τόσο στον γονέα όσο και στο παιδί. Το θέμα είναι να αναγνωρίζεις και να αντέχεις να δεχτείς σε τί επίπεδο είσαι και τον λόγο και ακόμα πιο σημαντικό, πώς αυτό καθοδηγεί τις επιλογές και τις πράξεις στον ρόλο μας ως γονείς.

Τι σκέψεις κάνει συνήθως μια μαμά όταν αισθάνεται ανεπαρκής;

Συνήθως εστιάζει μόνο σε αρνητικά πράγματα αφανίζοντας τα θετικά της χαρακτηριστικά στον ρόλο της μητέρας. Σκέψεις όπως,

«Ήμουν συνεχώς απασχολημένη με το σπίτι και τη δουλειά»
«Δεν ήμουν αρκετά κοντά στο παιδί μου»
«Ήμουν πολύ επικριτική»
«Δεν το άκουγα το παιδί μου»
«Δεν του έδωσα αρκετή τρυφερότητα»
«Φώναζα, σήκωνα το χέρι μου και τον κατηγορούσα»
«Ήμουν κακό παράδειγμα»
«Δεν έδινα χρόνο για να καταλάβω τα παιδιά μου»
«Δεν ήμουν συνεπής»
«Πίεζα πολύ»
«Δεν πίεζα αρκετά»
«Τον έδερνα»
«Έπινα συχνά»
«Περνούσα κατάθλιψ绨
«Τσακωνόμουν με τον μπαμπά τους»
«Χώρισα»
«Έλεγα λόγια που τον πλήγωναν»
«Ήμουν εγωίστρια»
«Αγνοούσα το παιδί μου»
«Δεν προστάτευα το παιδί μου»

Ειναι δικαιολογημένα αυτά τα συναισθήματα;

Η ενοχή είναι ένα συναίσθημα. Δεν είναι γεγονός ούτε καταδικάζει. Κάνει την εμφάνισή της όταν συνειδητοποιούμε ότι δεν καταφέραμε να κάνουμε το καλύτερο που μπορούσαμε με τα παιδιά μας. Έρχεται και φεύγει και μπορεί να είναι σε ήπια μορφή ή να προκαλεί μεγάλη δυσφορία. Η ενοχή στην ουσία προσπαθεί να μας πει ότι κάτι δεν πάει καλά και ότι χρειάζεται να διορθωθεί. Αν δεν της δώσουμε σημασία, θα μετατραπεί σε ντροπή, ένα συναίσθημα αναξιότητας και αρνητικής εικόνας εαυτού.

Για τι πράγματα συνήθως νιώθει ενοχές μια μαμά;

Κυρίως αμφισβητεί το χρόνο που διαθέτει στο παιδί της και την ποιότητα όσων κάνει μαζί του. Επικρίνει τον εαυτό της για στιγμές θυμού και νευρικότητας, για φορές που ήταν απασχολημένη στο τηλέφωνο, στον υπολογιστή, στην εξώπορτα, στη δουλειά και το παιδί της την ζητούσε κοντά του, για πράγματα που δεν άκουσε όταν το παιδί τα φώναζε και σε τακτική βάση, για ανάγκες του παιδιού της που δεν αντιλήφθηκε ότι είχε και άλλες που δεν κάλυψε ενώ γνώριζε, για το κατά πόσο είναι πιεστική, για την σχέση της με τον πατέρα του παιδιού της, για δύσκολες προσωπικές στιγμές της που δεν ήταν διαθέσιμη, και για διάφορες προσωπικές τις στιγμές που ενδεχομένως να την καθιστούσαν εγωίστρια και απούσα στα μάτια των παιδιών της.

Τι συνέπειες έχουν τόσο στην δική της ψυχή, όσο και στων παιδιών της;

Η αυτομομφή μπορεί να εμφανιστεί σε πολλές μορφές συμπεριλαμβανομένων να καταστήσεις τον εαυτό σου αιτία για κάτι που έγινε, να ικετεύεις με τρόπο δραματικό για να σου δοθεί η ευκαιρία να αλλάξεις, να απειλείς, να κατηγορήσεις το παιδί για την δική σου δυσφορία («Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό;») , να οδηγείσαι σε απόσυρση, οργή, άγχος, ή ακόμα και να εγκαταλείψεις τον γονεϊκό σου ρόλο. Η ενοχή μπορεί να έρθει καθυστερημένα και να μας ακολουθήσει καιρό μετά αφού φύγουν τα παιδιά από το σπίτι.

Επίσης οι γονείς που καθοδηγούνται από την ενοχή τους, συχνά λειτουργούν με γνώμονα την υπερβολή. Κι αυτό βλάπτει και τους ίδιους καθώς κάνουν Μαραθώνιο για να νοιώσουν ότι έκαναν τα πάντα ενώ την ίδια στιγμή βάζουν τα θεμέλια για υπερπροστατευμένα, κακομαθημένα και απαιτητικά παιδιά. Τα πνίγουν και πέφτουν από πάνω τους χάνοντας συχνά επαφή με την ρεαλιστικότητα των καταστάσεων. Και φυσικά δεν εξυπηρετούν το λεγόμενο «καλό του παιδιού τους».

Κάτι που επιπλέον δεν συνειδητοποιούν όταν είναι εμφανώς και σε ακραία σημεία αναστατωμένοι για το πώς αναπτύσσεται ή αποδίδει το παιδί τους, είναι ότι ένα φυσιολογικό παιδί θα το εσωτερικεύσει ως «δεν είμαι αρκετός» ή «πληγώνω τον μπαμπά και την μαμά μου». Εφόσον η καλή κατάσταση του παιδιού εξαρτάται από την σχέση του με τους γονείς του, μπορεί να προσπαθεί σκληρότερα να είναι αυτό που πιστεύει ότι θέλουν οι γονείς του να είναι ακόμα κι αν είναι μια χαρά και με φυσιολογική εξέλιξη. Κάποια παιδιά μπορεί να απομακρύνονται συναισθηματικά, απορρίπτοντας την βοήθεια των γονέων τους προκειμένου να το καταφέρουν. Όταν ένας ενοχικός γονέας πιέζει ένα παιδί προς την τελειότητα, το παιδί μπορεί να νοιώσει την ανάγκη να φαίνεται ότι είναι καλά ενώ την ίδια στιγμή αρνείται τον αγώνα που κάνει αλλά και τα ίδια του τα συναισθήματά.

Μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα στην οικογενειακή ευτυχία;

Κάθε τοξικό συναίσθημα μπορεί να «προσβάλλει» την οικογενειακή ευτυχία. Αν μια γυναίκα είχε πολύ επώδυνα παιδικά χρόνια, μπορεί να πέφτει στην παγίδα να βλέπει τα παιδιά της μέσα από τα γυαλιά του δικού της πόνου. Μπορεί να καθοδηγείται από την ανάγκη της να τα κάνει όλα καλύτερα με το να δίνει στα παιδιά της παιδικά χρόνια χωρίς πόνο. Όμως αυτό δεν είναι ούτε λειτουργικό ούτε όσο αποτελεσματικό μπορεί να πιστεύει για την οικογένεια της εν γένει. Έχουμε το δικαίωμα και την ανάγκη της δικής μας ιστορίας στη ζωή. Αυτό σημαίνει ότι θα κάνουμε αλλά και θα μάθουμε από τα λάθη μας. Το δεύτερο μέρος συχνά δεν το επιτρέπει η ενοχή. Όμως είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η ενοχή δεν πρέπει να έχει χώρο στην οικογένειά μας.

Μια κοπέλα που έβλεπα, θυμόταν τον εαυτό της στα 24 της, ήδη χωρισμένη με ένα 2χρονο αγοράκι. Δεν μπορούσε να έχει ιδέα πόσο μικρή και ανώριμη ήταν. Έκανε πολλά λάθη για τα οποία ακόμα και μέχρι και τα 35 της είχε ενοχές κυρίως για το πόσο εγωίστρια και παρορμητική ήταν τότε τόσο στην σχέση της όσο και στον ρόλο της μητέρας. Όμως, αυτή την στιγμή έχει καταφέρει να δείξει κατανόηση στον εαυτό της. Βαθιά μέσα της ξέρει ότι έκανε ότι καλύτερο μπορούσε σύμφωνα με όσα γνώριζε εκείνη την στιγμή και πλέον ο στόχος της είναι να ωριμάζει κάθε μέρα. Η ενοχή που κουβαλούσε για τον χωρισμό της την βάραινε σημαντικά και θεωρούσε ότι το πιο πιθανό είναι να αποτελούσε βαρίδι και για τον γιο της. Με πολύ κόπο και αρκετή βοήθεια ανακάλυψε ότι το παιδί της δεν χρειαζόταν να είναι πάντα καλά για να είναι πεπεισμένη ότι ήταν μια καλή μητέρα. Έκανε άλλο ένα παιδί. Ένα κοριτσάκι. Καθώς τα παιδιά της μεγάλωναν είχε την ευθύνη να μάθει ότι η ενοχή δεν χρειάζεται να χρωματίζει τις αναμνήσεις χαράς αλλά και τις δύσκολες στιγμές που έζησε ενώ τα μεγάλωνε.

Πότε γίνονται δυσλειτουργικές οι ενοχές και πότε μπορεί να βοηθήσουν στο να γινόμαστε καλύτερες μαμάδες;

Έχουμε την υποχρέωση στον εαυτό μας να διαχωρίσουμε πότε οι ενοχές μας μας κάνουν κακό. Διότι η ενοχή είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σε επίπεδο τύψεων μπορεί να αποτελέσει προειδοποιητικό σημάδι ή ώθηση προς την σωστή κατεύθυνση όταν εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα μιας ακατάλληλης συμπεριφοράς ή ότι το άτομο λοξοδρομεί από τις αξίες του. Κι εκεί μας βοηθάει να γίνουμε καλύτερες στον ρόλο μας.

Για κάποιους όμως, η ενοχή γίνεται μια χρόνια, ακόμα και εμμονική νοητική διαδικασία που πλέον δεν συνδέεται με ένα συγκεκριμένο λάθος ή πράξη μεταμέλειας. Όταν οι ενοχικοί γονείς μπλοκαριστούν στον πόνο τους, μπορεί χωρίς να το θέλουν να δημιουργήσουν πιο σοβαρά προβλήματα στον εαυτό τους αλλά ακόμα και στα παιδιά τους.

Αν ένα παιδί πάθει κατάθλιψη, εμφανίζει προβληματική συμπεριφορά, έχει διαταραχή διάσπασης προσοχής και υπερκινητικότητα, κάνει χρήση ουσιών ή αλκοόλ, πάρει χαμηλούς βαθμούς, είναι τεμπέλης, αντιδραστικός σε όποιον έχει εξουσία, είναι υπέρβαρος, ανορεξικός, κλπ., οι ενοχικοί γονείς αντιδρούν με διάφορους τρόπους προκειμένου να διαχειριστούν τον πόνο τους. Μπορεί να μην έχουν την ικανότητα να αναγνωρίσουν την ενοχής τους, την ντροπή τους ή όποιο άλλο συναίσθημα τους αλλά αντιθέτως ξεσπούν για οτιδήποτε συμβαίνει μέσα τους.

Τι μπορεί να κάνει και τι να σκέφτεται μια μαμά για να καταπολεμήσει κάπως αυτά τα συναισθήματα;

Επιτέλους φθάσαμε στα καλά νέα ! Οι μαμάδες που πιάνουν τον εαυτό τους παγιδευμένο σε έναν φαύλο κύκλο όσον αφορά την ανατροφή του παιδιού τους, το μόνο βέβαιο είναι ότι μπορούν να τον σπάσουν με την σωστή διαχείριση των συναισθημάτων ενοχής και ντροπής. Να θυμούνται ότι η ανατροφή των παιδιών τους δεν χρειάζεται να είναι τέλεια. Τα παιδιά μαθαίνουν από κάθε εμπειρία στη ζωή τους, ακόμα και από τα λάθη μας.

Αυτό που χρειάζεται είναι αρχικά να δείξουν συμπόνια στον εαυτό τους και τις επώδυνες εμπειρίες τους. Θα χρειαστεί μια γενναία προσπάθεια για να μάθουν να διαχωρίζουν τα βιώματά τους από την νέα και βελτιωμένη προσέγγιση που παρέχουν στα παιδιά τους. Ο στόχος είναι να τα καταφέρνουμε αρκετά καλά - κι όχι τέλεια. Τα παιδιά έχουν ανάγκη και τις δυσκολίες και τις ματαιώσεις για να μπορέσουν να γίνουν υγιείς και λειτουργικοί ενήλικες.

Να θυμούνται επίσης να παίρνουν απόσταση κάποιες φορές για να μπορέσουν να δουν από μακριά και πιο αντικειμενικά ότι τόσο εκείνες όσο και τα παιδιά τους είναι πολύπλευροι και ξεχωριστοί άνθρωποι. Είναι προφανές ότι όλοι είμαστε μη-τέλειοι, απρόβλεπτοι, καθοδηγούμενοι τόσο από την κληρονομικότητα όσο και απ` το περιβάλλον μας ενώ την ίδια στιγμή μπορούμε να είμαστε διαλλακτικοί και ικανοί να κάνουμε αλλαγές.

Το κλειδί λοιπόν είναι να στρέψουν την προσοχή τους στη διαδικασία της ανατροφής, η οποία είναι να αγαπούν, να καθοδηγούν και να επιβεβαιώνουν τα παιδιά τους αντί να εστιάζουν στην πρόβλεψη και στο αποτέλεσμα. Όταν μάθουν πώς να το κάνουν αυτό, θα απαλλαγούν από την πίεση της ενοχής και θα μπορέσουν πολύ καλύτερα να δεχτούν τα παιδιά τους όπως είναι ώστε σταδιακά να μπορέσουν να αποχωριστούν τον ρόλο του γονέα καθώς αυτά μπαίνουν στην ενήλικη ζωή τους.

Οι γύρω μας, τι ρόλο παίζουν στην ένταση αυτών των σκέψεων;

Οι γύρω μας θα διατηρούν την ένταση αυτών των σκέψεων όσο εμείς παραμένουμε «σκλάβοι» της κριτικής του κάθε και όποιου άλλου. Όσο δηλαδή θεωρούμε ότι οι άλλοι πάντα θα ξέρουν καλύτερα από εμάς και εμείς πάντα θα είμαστε υποψήφιοι για το λάθος που θα μας ακυρώσει ολοκληρωτικά. Επομένως προτεραιότητά μας είναι να μπορέσουμε να ανεξαρτητοποιηθούμε συναισθηματικά από τις φωνές του κριτή που ο καθένας μας κουβαλάει και να αποδεχτούμε την πραγματικότητα του λάθους, του φυσιολογικού και να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμησή μας ώστε να μπορούμε να κουβαλήσουμε το βάρος των ευθυνών και των αποφάσεών μας στον ρόλο που επιλέξαμε να αποκτήσουμε.

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να απαλλαγούμε από αυτές τις σκέψεις;

Δυστυχώς πολλές μανούλες δεν γνωρίζουν ότι η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που μπορούν να το αντιμετωπίσουν και να απαλλαγούν από αυτό καθώς συνήθως ακούω την ατάκα, «Ενοχική γεννήθηκα ενοχική θα πεθάνω». Η ενοχή μπορεί να αντιμετωπιστεί αρχικά με αναγνώριση, εν συνεχεία με παραδοχή, και προφανώς αυτό χρειάζεται χρόνο και σωστή προσπάθεια. Μειώνεται όταν την μοιραζόμαστε ανοιχτά και με καλή προαίρεση. Η ντροπή απ` την άλλη, είναι πιο δύσκολο συναίσθημα να το διαχειριστούμε. Δεν αφορά τα λάθη που κάνουμε. Αλλά ότι είναι λάθος. Όμως με προσπάθεια, και την κατάλληλη βοήθεια, μπορεί κι αυτή να περιοριστεί σημαντικά.